Mùa cá linh - nhớ bông so đũa

Ở đầu vàm sông Bình Thủy (Cần Thơ), nhiều ghe lớn thường neo đậu để đong cá linh bằng giạ như đong lúa. Cá tươi sống nhảy xoi xói, đong cá xong người ta rửa sạch rồi đổ ngay vào lu, rắc muối, cứ 3 kg muối là 1 giạ cá. Muối rồi lại đem phơi nắng gắt chừng 3 ngày, dùng cây trộn đều, rắc thêm muối cho đủ độ mặn, đậy thật kín. Sau ba tháng, cho nước vào nấu sôi, lọc lấy nước mắm cốt có màu đỏ tươi, để nguội cho vào chai nút lại, phơi chừng hai nắng để giữ màu đặc trưng, đem ăn sống rất thơm ngon.

Cá linh ủ càng lâu, nước mắm càng đậm đà hương vị. Xác mắm còn lại, thêm nước muối nấu lần hai, lần ba, lọc lấy nước mắm dùng nêm hay kho. Nước mắm cá linh đặc biệt thơm ngon nhờ ủ lúc còn sống có chất máu, da tươi là yếu tố trội hơn so với nước mắm cá đồng (làm từ cá lóc, rô, sặc...). Người ta biết từ rất lâu, người dân vùng Núi Sam, Tịnh Biên (Châu Đốc) có truyền thống làm nước mắm cá linh ngon nổi tiếng.

Cá linh thịt mềm, béo, dễ chế biến món ăn. Dùng kẹp tre nướng tươi, kho lạt sả ớt, kho mía rục xương, nấu chua ngọt với khóm, cà hoặc tẩm bột chiên giòn... Lại còn món mắm kho cá linh ăn với bông súng, rau đắng, rau ngổ, cần nước, kèo nèo... rất khoái khẩu. Nhưng đặc sắc và khó quên nhất là món canh chua cá linh nấu với bông so đũa. So đũa không kén đất, dễ trồng, mau lớn, thân dùng trồng nấm mèo, làm chất đốt... và khi đến mùa cá linh thì bông so đũa trổ từng chùm trắng xóa lủng lẳng như mời gọi cùng kết hợp thưởng thức. Sáng sớm bông nở tươi rói, cong bốn cánh trông như cánh bướm, tha hồ dùng sào móc hái. Nấu nước sôi, dầm me, nêm gia vị, cho cá linh cùng bông so đũa vào vừa chín tới, rắc rau thơm, ăn chấm nước mắm ngon, muối ớt, mắm ruốc... tùy sở thích. Vị béo của cá linh, vị ngọt hơi đắng tự nhiên của bông so đũa hòa quyện trong bữa cơm gia đình ấm cúng.

Mùa bông so đũa chỉ có khoảng 2 tháng, về sau bị sâu không dùng được và cũng trùng hợp là lúc cá linh ít dần. Theo tập tính, vào mùng 10-10 và 25-10 âm lịch, cá linh quay về thượng nguồn từ sông lớn, sông cái. Gặp mưa muộn hay lũ lớn thì đón con nước sau hoặc tháng kế tiếp để rời đi. Lại chờ đến năm sau, khi nghe vẳng ngoài ngõ có tiếng rao "Cá linh...tươi đây!", bất giác những bà, những chị nội trợ đảm đang lại ngước mắt nhìn lên hàng cây so đũa tìm những cánh bông trắng đong đưa theo gió...