Làm gì để nâng cao chất lượng tác phẩm văn học?

Trước thềm đại hội Hội Nhà văn, vấn đề "nóng" nhất mà các nhà văn hội viên quan tâm là nhân sự. Việc bầu ra một Ban chấp hành đủ tài năng và nhiệt tình để đại diện cho quyền lợi của hàng ngàn hội viên và gánh vác những công việc chung của Hội là chủ đề được trao đổi nhiều nhất trên các diễn đàn. Tuy nhiên, một vấn đề không kém phần quan trọng khác là Hội sẽ làm gì để nâng cao chất lượng tác phẩm văn học.

Những năm qua, văn học Việt Nam có sự phát triển mạnh mẽ về số lượng tác phẩm và tác giả. Nhưng trong biển sách mênh mông ấy, việc chọn ra được những tác phẩm văn học đáng để mất thì giờ đọc và thưởng thức thì công chúng vẫn vô cùng... hoang mang. Chúng ta hãy cùng lắng nghe ý kiến của các nhà văn xung quanh vấn đề này.

Nhà thơ Dương Kỳ Anh

Nhà thơ Dương Kỳ Anh: Nâng cao uy tín giải thưởng của Hội

Là một nhà văn hội viên, tôi thừa nhận rằng những năm qua Hội đã chăm lo cho anh em hội viên tương đối tốt. Nhưng cái tốt ở đây nằm ở những việc đời sống như thăm hỏi, hiếu hỉ mà chưa chú trọng vào một vấn đề cốt lõi là chất lượng tác phẩm văn học. Sẽ có ý kiến cho rằng chúng ta đòi hỏi tác phẩm hay thì phải đòi hỏi cá nhân nỗ lực của mỗi nhà văn chứ sao lại đặt vấn đề với Hội. Nhưng nhìn nhận công bằng thì Hội có vai trò rất lớn trong việc kích thích khả năng sáng tạo của anh em nhà văn.

Nếu bằng các hoạt động của mình, Hội tạo ra một không khí văn học lành mạnh, quan tâm đến những người cầm bút có tài, có khả năng đi tiên phong cái mới thì chắc chắn nền văn học sẽ có thêm nhiều tác phẩm hay. Và nhiều người cầm bút có khả năng thực sự sẽ mong muốn trở thành hội viên của Hội. Quanh vấn đề làm sao để có tác phẩm hay, tôi chỉ nhấn mạnh chuyện giải thưởng của Hội những năm qua. Việc trao giải thưởng của Hội đang có nhiều vấn đề. Những tác phẩm được giải của Hội không nhận được nhiều sự đồng thuận của anh em nhà văn và của công chúng.

Lẽ ra giải của Hội phải là giải thưởng sang trọng và uy tín nhất. Nhưng Hội đã làm mất đi cái vẻ đẹp ấy của giải thưởng bằng việc trao giải cho một số tác phẩm chất lượng chưa cao. Công chúng nếu cứ nhìn vào các giải thưởng ấy thì la làng, ôi sao văn chương của ta dạo này kém cỏi thế. Nhưng thực tế không phải như vậy.

Đời sống văn học đang phát triển rất sôi động với lực lượng sáng tác đông đảo và nhiều khuynh hướng sáng tác mới. Và thực tế là có rất nhiều tác phẩm hay, có đóng góp về nội dung và nghệ thuật. Vấn đề là Hội chưa mạnh dạn trao giải cho những tác phẩm có những tìm tòi mới... Tất nhiên khi Hội trao giải cho tác phẩm như thế nào thì một số người viết sẽ hướng tới điều đó. Một mặt bằng sáng tạo đều đều, không dám bứt phá là không tốt cho một nền văn học. Nếu Hội vẫn còn tiếp tục trao giải cho những tác phẩm nhàn nhạt thì sẽ không thể nào kích thích được nội lực sáng tạo của nhà văn.

Tôi mong trong đại hội lần này Hội sẽ chọn ra được một Ban chấp hành và một vị Chủ tịch có thể đại diện cho ý chí của toàn thể anh em hội viên. Và tất nhiên, Giải thưởng hàng năm của Hội sẽ phải được nâng cao về mặt chất lượng và uy tín hơn hiện nay.

Nhà văn Võ Thị Xuân Hà: Xác định trọng tâm hoạt động của Hội

- Nhìn vào đời sống văn học những năm qua ai cũng nhận thấy một sự sôi động rõ rệt. Số lượng tác phẩm văn học được xuất bản rất nhiều, nhưng hình như lại không tỷ lệ thuận với chất lượng. Thưa nhà văn Võ Thị Xuân Hà, về vấn đề này, chị đánh giá như thế nào?

+ Những năm qua, đi cùng với sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin, sách được xuất bản và phát hành khá nhiều. Do cơ chế xuất bản rộng hơn nên có nhiều cuốn sách dở ra đời, dẫn đến nhiều ý kiến cho rằng số lượng các tác phẩm văn học không tỷ lệ thuận với chất lượng. Nhưng phải nghĩ đến vấn đề là không phải cuốn sách nào được xuất bản và phát hành cũng được gọi là tác phẩm văn học.

Trước đây, sách của các nhà văn được nhà xuất bản nhận in phải qua thẩm định và khâu biên tập rất khắt khe. Khi sách được phát hành gần như cả xứ biết, vì hồi xưa ấy làm gì có mạng mà lướt, làm gì lắm phim lắm kênh truyền hình như hôm nay để tha hồ chọn lựa. Nay cứ có tiền là có thể bỏ ra tự in được ít nhất cũng 300-500 cuốn. Đó là tất yếu của kinh tế thị trường. Và các tác phẩm văn học nhờ đó được ra đời nhiều hơn trước, mạnh dạn hơn, đề cập đến nhiều khía cạnh xã hội hơn.

Nói chất lượng tỉ lệ nghịch với số lượng là không đúng đâu. Tôi cho rằng có rất nhiều tác phẩm hay ra đời đấy. Tuy nhiên cũng có những tác phẩm hay bị chìm nghỉm trong hàng trăm hàng ngàn cuốn sách nhạt nhưng có cái tên và lối trình bày bìa "sốc", "nóng". Lại có những cuốn sách vớ vẩn ra đời được nhiều nhà phê bình ra sức tung hô và một bộ phận không nhỏ người đọc cứ đi tìm những cuốn có tin đồn gì đó mà không nằm trong thước đo văn chương…

- Trước thềm đại hội Hội Nhà văn, nói về các hoạt động của Hội thì điều quan trọng nhất vẫn là vấn đề làm sao để ngày càng có thêm nhiều tác phẩm hay. Nhìn một cách khách quan, chị đánh giá hiệu quả hoạt động của Hội Nhà văn trong việc nâng cao chất lượng tác phẩm văn học là như thế nào?

+ Hội Nhà văn cần đi đúng trọng tâm hoạt động, đó là "làm sao để ngày càng có thêm nhiều tác phẩm hay". Nhưng trước nay mọi người chỉ nghĩ đến việc này một cách máy móc và một chiều. Chủ thể cho ra các tác phẩm hay là các nhà văn. Và mọi người chỉ mải nghĩ đến việc "tấn công" trực diện nhà văn, rằng cần phải có hoạt động của Hội Nhà văn sao đó để "thúc" và để "dưỡng" các nhà văn. Hầu hết đều không nghĩ đến cái chiều thứ hai đó là độc giả, đây là lớp công chúng tái tạo lại tác phẩm một cách hoàn hảo nhất. Vậy thì họ cũng cần phải được "dưỡng", được "thúc" để chính họ khiến những tác phẩm văn học thực sự sống và tồn tại trong dòng chảy văn học. Họ thờ ơ, hoặc không có chút kiến văn nào, hay không cần biết có sách tồn tại trên đời thì làm sao các tác phẩm văn học được truyền tải?

Tôi nghĩ thiếu sót của Hội Nhà văn bấy lâu chính lại là ở khâu này. Hội cứ mải đi tìm cái lớn lao ở trên cao, lại bỏ quên chính những điều bình dị nhất ngay bên cạnh mình. Hội Nhà văn phải làm cho gia đình con em bạn bè hàng xóm mình yêu thích sách, xây dựng những tủ sách… Rồi hãy nói đến chuyện múa bút tìm văn hay.

- Là người trực tiếp theo dõi văn học trẻ, chị đánh giá thế nào về đội ngũ cũng như chất lượng sáng tác của các nhà văn trẻ hiện nay?

+ Nếu tôi nói họ thua xa cha ông thì có vẻ gì xa xót quá, còn nếu nói họ tài giỏi muôn vàn thì thành ra lại có lỗi với chính họ. Thời nay các tác giả trẻ không có các cuộc chiến đấu giải phóng dân tộc để sinh ra những bản anh hùng ca. Họ không bị đặt vào sự sống cái chết để viết bằng máu và nước mắt. Nhưng họ bị đặt vào khoảng trống vô hình, không màu, không mùi vị. Có người kiếm được vài chục triệu mỗi tháng và người không xin đâu được việc cho ra hồn. Rốt cuộc người có chút tài viết thì đổ công sức và con chữ ra viết báo hay làm thuê kiếm tiền.

Văn chương sàng lọc và thử thách mỗi thời mỗi cách. Thưởng thức văn học cũng mỗi thời mỗi cách. Vậy nên không thể nói là các tác phẩm của các nhà văn trẻ hiện nay không thành công. Chỉ có điều đó không phải là những bản anh hùng ca mà hầu hết đều là những lát cắt nhỏ của thời đại ngổn ngang kinh tế thị trường. Riêng tôi rất trân trọng những lát cắt này.

- Với tư cách một nhà văn hội viên, chị mong muốn gì ở Đại hội Hội Nhà văn lần này?

+ Tôi mong muốn rất nhiều. Hội Nhà văn Việt Nam không đơn thuần chỉ là một Hội họp nhau dăm ba bữa trong năm để chia chác vui vẻ. Hội có khá nhiều cơ quan cấp hai là những cơ quan đã có lịch sử tồn tại và phát triển cùng tiến trình lịch sử văn hóa dân tộc, như báo Văn nghệ, tạp chí Nhà văn, Nhà xuất bản Hội Nhà văn… Ngay Văn phòng cơ quan Hội là một đơn vị hành chính sự nghiệp do nhà nước nuôi. Cho nên không ít người có tâm lý chờ đợi bổng lộc, chức tước. Nếu một ngày bỗng nhiên anh được bầu vào Ban chấp hành thì mọi chuyện sẽ trở nên khác hoàn toàn với anh... Như vậy cũng đủ thấy sẽ có rất nhiều vấn đề về nhân sự sau một kỳ cuộc Đại hội.

Đại hội 7 vừa qua bầu được quá ít người vào Ban chấp hành, lại có những ủy viên nửa đường bỏ gánh, gây rất nhiều ý kiến trái chiều. Và cũng chính vì nhiều vấn đề như vậy xảy ra trong 5 năm qua, khiến cho không khí chuẩn bị Đại hội 8 lần này có phần rất căng thẳng.

Nhưng tôi xin được mong muốn chút ít thế này thôi: mong sao đại hội này thực sự làm sang cho nhà văn; các nhà văn hãy nghiêm túc lựa chọn đúng, đủ người thay mặt mình bảo vệ quyền lợi của chính mình và đồng nghiệp. Đồng thời Đại hội phải là một cuộc gặp mặt lớn để bàn bạc về những vấn đề nghề nghiệp, sao cho sau đó là những tác phẩm văn học thực sự được ra đời.

- Xin cảm ơn nhà văn Võ Thị Xuân Hà!

Nhà văn Trần Đức Tiến: Không lạc quan về chất lượng tác phẩm văn học

Nói về chất lượng tác phẩm văn học trong những năm qua thì cảm giác chung của tôi là không mấy lạc quan. 5 năm qua không có gì vượt trội so với 5 năm trước nữa. Nói gì thì nói, một khi chưa có những tác phẩm gây được tiếng vang rộng lớn trong công chúng, kể cả việc "vượt biên" ra nước ngoài, thì… vẫn còn nhiều chuyện phải bàn, phải làm lắm!

Tôi chỉ có một chút hy vọng vào những người viết trẻ (ở độ tuổi 40 trở xuống). Các bạn ấy đang có những tìm tòi, bứt phá. Thuận lợi cơ bản của họ: sức khoẻ, tham vọng, không chịu ảnh hưởng, dây dưa gì nhiều với thế hệ đi trước… Một số ít trong họ - những người chịu khó học hỏi (tự học là chính), lặng lẽ nghiền ngẫm, ít phát biểu, thậm chí không để ý đến chuyện vào Hội Nhà văn - đã bắt đầu có những tác phẩm đáng chú ý.

Tôi không hiểu các nhà văn khác thế nào, chứ tôi thì rất muốn "đua" với họ, và đôi khi cũng cảm thấy mình hụt hơi. Nói là tôi có kỳ vọng gì vào đại hội lần này không thì câu trả lời là có, nhưng không nhiều.

Hội có thể làm được nhiều việc cho hội viên. Những việc như tài trợ, tổ chức đi trại sáng tác, đi tham quan nước ngoài… nếu đến lượt mình thì tôi cũng chẳng từ chối. Nhưng trước sau tôi vẫn cho rằng những việc đó không mấy tác động đến chất lượng tác phẩm.

Vũ Quỳnh (thực hiện)
Nguồn: CAND