Cởi gió ra và bay lên trên ý nghĩ

Nhận xét về thơ Nguyễn Phan Quế Mai, nhà phê bình văn học Chu Văn Sơn nói: "Thơ Nguyễn Phan Quế Mai thể hiện một nữ tính mãnh liệt mà trong lành, một tấm lòng nồng hậu với cuộc sống và tình yêu. Trong thi đàn hiện nay, giọng thơ như thế này có phải đang ngày một ít đi?"

Không quá cầu kỳ, kiểu cách, không mong muốn kiếm tìm một sự sáng tạo đến thành phá cách, thành khó hiểu, thơ Nguyễn Phan Quế Mai chân thành và giản dị, trong lành và tươi mới, đẹp trong từng lời, từng ý, mà lại không phải sự đánh bóng hoa mỹ quá mức cần thiết của ngôn từ.

Bản thân tên của tập thơ: "Cởi gió" đã mang một ý nghĩa giải phóng. "Một ngày gió nâng tôi lên cao/Gió trao tôi đôi cánh/Và bảo tôi hãy cởi gió ra và bay lên trên ý nghĩ" - những câu thơ kết thúc bài thơ đầu tiên "Cởi gió" có lẽ cũng đóng luôn vai trò là tư tưởng xuyên suốt cho toàn bộ tác phẩm.

42 bài thơ, với rất nhiều đề tài, rất nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau, nhưng dù viết về điều gì, thì lẩn khuất ở trong đó vẫn là một tư tưởng, một khao khát được tự do, được vươn ra khỏi những ràng buộc của cuộc sống thường nhật, khỏi những chế định vô hình của ý nghĩ, khỏi những giới hạn của không gian và thời gian để thỏa sức sáng tạo, thỏa sức tận hưởng cuộc sống, trải lòng với cuộc sống để cảm nhận từng vẻ đẹp bình dị, để trân trọng từng phút giây đang đi qua ta, đang rút ngắn thời gian sống của ta.

Cuộc sống ở thì hiện tại dưới cái nhìn của nhà thơ là một guồng quay không ngừng nghỉ, khi "Sấp mặt vào ngày / Ngày cuốn em đi bằng email, điện thoại / Những con chữ chạy / đuổi theo em theo em... Hổn hển việc không tên, không hình thù / Em không kịp ngước nhìn mùa thu đang duỗi vàng qua cửa / Không kịp ngắm lá bàng thắp lửa / Đốt cháy mùa đông rồi tự đốt cháy mình..." (Vòng xoáy); trong dòng chảy bất tận ấy của cuộc sống, hơn ai hết, tác giả ý niệm rất rõ về sự chuyển động của thời gian, sự chuyển động của những tháng năm tuổi trẻ. Chị ví tuổi mình chỉ như hoa gạo tháng ba, những nụ hoa đợi cơn mưa rào, xòe cái nhìn của lửa; những nụ hoa cháy hết mình cho tháng Ba, để rồi "Ta mê mải phiêu diêu / Ngước lên gặp tuổi mình đang rụng".

Nhưng dù cuộc sống có là vòng xoáy tất bật, ồn ào thì người phụ nữ ấy vẫn tìm được cho mình những khoảng lặng bình yên, để yêu thương và trân trọng. Đó là những khi đắm chìm trong vẻ đẹp của thiên nhiên vạn vật, đắm chìm vào những hoài niệm về tuổi thơ nơi miền quê thanh bình, yên ả, nơi "đình làng cong / Hoa xoan thì tím / Hoàng hôn xuống lả cánh cò / Trong những giấc mơ / Ta ôm rơm ngủ"...

42 bài thơ là 42 cánh cửa vào bốn mươi hai câu chuyện về những đề tài bình dị của cuộc sống. Đó là câu chuyện của một tháng tư hoa gạo đỏ, của vòng xoáy thời gian, của mùa sen tàn, của cái chết, sự sống, vẻ đẹp âm nhạc...

Bốn mươi hai bài thơ còn là 42 câu chuyện tình yêu: tình yêu nam nữ, tình mẹ con, tình chồng vợ, tình yêu con dành cho cha mẹ, và cao hơn hết, tình yêu dành cho quê hương, Tổ quốc. Nguyễn Phan Quế Mai tâm sự, chị muốn người đọc cảm nhận thơ chị theo nhiều cách khác nhau, theo cách mà họ thích. Bởi thế nên tập thơ có một trang in ngược và không có lời giới thiệu nào.

Đã từng sống và làm việc ở nước ngoài, từng tới nhiều quốc gia trên thế giới, mỗi nơi đều để lại cho Nguyễn Phan Quế Mai những cảm xúc riêng. Chị cũng không quên bày tỏ tình cảm của mình về từng vùng đất, từng địa danh ấy trong "Cởi gió". Đó là cảm xúc trước Angkor cổ kính thách thức những thăng trầm của thời gian, là khúc nhạc lòng ngân lên trước Paris hoa lệ, hay cảm giác thấy mình bé nhỏ trước Himalaya hùng vĩ... Nhưng có lẽ, địa danh lưu lại trong chị nhiều cảm xúc nhất chính là Hà Nội.

Tuy không sinh ra và lớn lên ở Hà Nội nhưng mảng thơ viết về Hà Nội lại chiếm một phần không nhỏ trong tác phẩm của Nguyễn Phan Quế Mai. Thủ đô nghìn năm tuổi được vẽ nên trong thơ chị bằng những hình ảnh tươi đẹp nhất, trong sự lắng đọng những cảm xúc chân thành nhất. Viết về Hà Nội, về những điều tưởng như đã muôn đời xưa cũ nhưng Nguyễn Phan Quế Mai đã biết thổi vào đó những nét mới, bằng nhiều so sánh, liên tưởng bất ngờ, bằng những cặp hình tượng sóng đôi rất lạ:

Choàng tỉnh mùa trong chim hót cao

Thăng Long sắp nghìn năm tuổi

Ta già phố trẻ

Sóng từ bãi giữa dào dạt ngô non

Chương Dương sóng sánh vai gầy em gánh hoàng hôn trên phố

Ta nghiêng phố thẳng

Heo may tan cùng hương hoa sữa

Thu lả lơi vàng

Ta khăn len phố phong phanh

Nốt nhạc rơi từ ô cửa sổ

Ngân một nốt thu

Ta vội vàng phố chầm chậm chảy...

(Chạm môi vào Thăng Long)

Tình yêu Hà Nội trong Nguyễn Phan Quế Mai vừa nồng nàn như tình yêu lứa đôi, vừa tha thiết như tình mẫu tử, lại vừa thiêng liêng như tình yêu dành cho Tổ quốc, chẳng thế mà chị từng bộc bạch: "Hà Nội đối với tôi là một người mẹ, một người bạn, một người tình. Tôi không sinh ra và lớn lên Hà Nội, Hà Nội tự sinh và tự lớn trong tôi". Mỗi con đường chị đã đi qua, mỗi góc phố chị từng đặt chân tới, nơi nào cũng để lại trong chị thật nhiều cảm xúc. Tất cả những điều đó bắt rễ chặt vào tâm hồn nhà thơ, kết tinh thành một thứ tình yêu mà ngay bản thân chị cũng không biết gọi tên sao cho trọn vẹn:

Tôi không được sinh ra và lớn lên trong Hà Nội

Hà Nội tự sinh và tự lớn trong tôi

Một cây yêu thương xum xuê vòm lá

Cây yêu thương tạc hình Cột Cờ Hà Nội thổi vào hồn tôi phấp phới hai từ "Tổ quốc", rạo rực mỗi lần tôi phóng xe qua.

Cây yêu thương mang hình hài phố cũ nắng ngủ quên trên mái ngói nghiêng nghiêng.

Hồ Gươm, Hồ Tây, Hồ Ngọc Khánh những mặt hồ sóng sánh đổ vào tôi ánh sáng

Di cư vào tôi những đỏ, trắng, tím, hồng của hoa phượng, loa kèn, bằng lăng, sen ngát

Du mục vào tôi chợ hoa đêm Quảng Bá những vầng nón lá sáng vầng trăng...

(Hà Nội)

Người phụ nữ ấy có một hồn thơ trong trẻo và nồng hậu. Chị không trốn mình trong lớp vỏ bọc rối rắm của ngôn từ. Thơ với Nguyễn Phan Quế Mai như một cuộc chơi với ngôn ngữ, một bài học với ngôn ngữ. Không theo đuổi những mảng đề tài "hot", không gồng mình lên để tự khẳng định một cái tôi đôi khi là huyễn hoặc, chị tự đắm mình vào vẻ đẹp trong lành của ngôn ngữ Việt, văn hóa Việt, tìm về với nguồn cội để sáng tạo, và viết:

Không màu mè lòe loẹt

Em viết bằng sự thật đen và trắng

...

Em viết bằng mùi thơm của đất, đất đã nuôi anh.

Bằng sự dịu dàng của mẹ, mẹ đã ru anh.

Bằng sự nồng nàn của những người đàn bà đã đi qua đời anh

Bằng đức tin các con dành cho anh

(Đen và trắng)

Mong cho Nguyễn Phan Quế Mai luôn giữ được sự trong lành cho tiếng thơ của mình, dù ngoài kia là cuộc sống xô bồ...