Trần Kim Trắc một đời... tự cười

Không phải là tuyển tập để tổng kết một đời viết, hoặc một bút pháp đã trải để chuyển qua một cung cách cảm thụ và thể hiện khác; lại cũng không nhắm ngầm “gài” chủ đích diễu mình, để qua đó diễu thiên hạ… 17 truyện ngắn trong tập Tự cười dường như được tập họp với chỉ một ước muốn giản dị: Cuộc đời này thật đẹp, thật đáng sống, thật vui và tôi kể hầu quý anh chị những chuyện thật đẹp, thật đáng sống, thật vui ấy! Ví như chuyện về một cán bộ Tiểu đoàn 307 lừng danh đánh giặc gan lỳ và mê đàn kìm, mê đàn ca đến độ chậm lên hàm lên chức. Được phân công ở lại “nằm vùng“ tại miền Nam sau Hiệp nghị Genevè (1954), nhờ cây đàn kìm, sáu câu vọng cổ mà móc nối được với cơ sở, mà tạ tội với mẹ già sau cả chục năm biền biệt khi bom đạn ngưng nổ, Nam - Bắc được sum vầy (Tiếng đàn kìm). Ví như chuyện kể về một anh bộ đội miền Nam tập kết nôn nóng muốn trở về quê chiến đấu, bỗng bỏ ngũ tìm cách vượt sông Tuyến. Bị kỷ luật, hết hạn tự tìm tới một cánh rừng thâm u sống tách biệt cuộc đời. Nhưng rồi anh chàng Robinson này vẫn bị tình thương yêu của đồng loại, đồng chí kéo anh trở về với cuộc đời thường (Nhà chim). Ví như chuyện một anh nông dân làm nghề chài lưới trên sông đem lòng say đắm một người đàn bà goá bán bánh canh bột lọc. Anh giúp chị tìm được “bí quyết” khiến nồi canh cá của chị nổi tiếng khắp vùng, để chị kiếm đủ đồng tiền nuôi bầy con thơ dại. Chỉ vì một nguyên cớ cỏn con, họ không nên vợ nên chồng. Anh buồn, xung vào bộ đội để còn ngơ ngẩn đến tận cuối đời với bóng hình của người đàn bà goá tảo tần (Bánh canh bột lọc)…

* Thưa nhà văn, hầu như tất cả các truyện ngắn của ông đều mang những cái tựa hết sức giản dị (Tiếng đàn kìm, Nhà chim, Âm thịnh dương suy, Â bờ ấp, Bánh canh bột lọc,  Bánh bông lan, Đi ba về bốn…) Ông có e ngại rằng cách đặt tên truyện như vậy hơi bị… nôm na, ít chất văn học không? Ông không cố tình chứ? 

- “Tít” chuyện nẩy sinh ngay khi mình nghiềm ngẫm định kể lại những kỷ niệm gì cần kể lại trong cuộc đời mình. Những địa danh, những việc, những người có thật. Tôi không cố ý đâu, có lẽ vì những lý do ấy “tít” truyện của tôi đơn giản, mộc mạc vậy thôi.

* Vì sao suốt mấy chục năm cầm bút ông mãi thủy chung với thể lọai truyện ngắn? 

- Tôi cũng đã mấy lần viết truyện dài hơi. Suy nghĩ lại, sau tự mình gỡ những truyện dài đó ra đưa báo đăng thành những truyện ngắn liên quan mật thiết với nhau. Nếu không có bản lĩnh thì khi viết truyện dài anh sẽ xài hoang, xài phí chất liệu. Viết truyện ngắn về kỷ niệm cuộc sống để truyền lại cho bạn đọc. Giống như trong đời khi tình huống xảy ra mình xử lý ngay. Tìm ra một phương pháp nào đó bộc lộ xúc cảm và điều muốn kể lại một cách nhanh, gọn nhất sẽ tạo nên những truyện ngắn thành công.

* Ông thích truyện ngắn của những nhà văn nào?

- Trong nước tôi thích truyện ngắn của Nguyễn Công Hoan, ngoài nước tôi thích truyện ngắn của Marxim Gorky.

* Chỉ cần đọc 17 truyện trong tập Tự cườicũng đủ thấy những nhân vật của ông dù sống trong bối cảnh sông nước miền Tây thời kỳ chống Pháp hoặc trong bối cảnh miền Bắc những năm xây dựng hoà bình đều in dấu ấn gốc gác Nam Bộ. Vậy theo nhà văn nét riêng không trộn lộn thuộc tâm lý và tính cách của người Nam Bộ là gì?

- Nói gọn thì như thế này đây: Nếu vấp ngã thì đứng dậy, phủi quần, tiếp tục đi nữa.  Chứ không nằm vạ, không khóc than.Còn là tâm lý trọng nghĩa khinh tài, coi đồng tiền không quan trọng. Xuống đồng mò cua bắt ốc cũng đủ cái ăn. Trực tính nữa. Dân ấp, dân lân mà, phiêu dạt, tự khai khẩn, mở mang mà tồn tại đã tạo nên tính cách đó. Cũng hết sức thương người, nhân hậu, độ lượng. Tôi nhớ hồi còn là lính Tiểu đòan 307, đóng quân nơi nào phát hiện ra cô Năm, cô Sáu đẹp người đẹp nết định lân la bắt mối, y như rằng các bà mẹ chiến sĩ ngăn lại liền à: Để đó giành phần cho mấy thằng miền Bắc. Quê nó, cha mẹ, anh em nó tít ở ngoài nớ! Tội nghiệp lắm! 

*  Văn học nói chung, văn học của các nhà văn quê Nam bộ, theo ông - đã làm nổi bật những  nét đặc trưng tính cách này của người Nam Bộ chưa ?

- Biết trả lời anh ra sao đây? Nhìn tổng thể mảng văn học của các nhà văn Nam Bộ từ xưa đến nay thì cũng thấy tự bằng lòng. Nhưng nếu từng người viết chúng tôi soi rọi lại sáng tác của mình thì vẫn thấy day dứt, ăn năn vì còn biết bao điều về mảnh đất chôn rau cắt rốn, về những người cật ruột còn chưa đụng chạm tới, chưa khai mở, chưa viết ra được.

* Hầu như trong mỗi truyện ngắn của ông đều nhắc tới mọi địa danh có thực và địa danh đó gắn với những kỷ niệm, những chiến công khó quên: Kế Sách, Núi Cấm, Bắc Mỹ Thuận,  thị trấn An Hựu, cầu Ông Tồn, Ngã ba Trung Lương, Chợ Gạo - Gò Công… Và có cảm tưởng gắn với mỗi cây cầu, mỗi cù lao, mỗi thôn xóm đó nhà văn còn nung nấu bao nhiêu điều muốn nói, muốn kể.  Đang bước qua tuổi tám mươi, là người cầm bút, ông đang trải qua tâm trạng vui buồn ra sao? 

- So với mấy năm trước, quả là mấy năm nay sức nghĩ, sức viết giảm đi trông thấy.  Ngồi vào bàn bây giờ khó tập trung hơn, thời gian để có thể lì lợm trước trang giấy cũng bị thu ngắn lại. Dù cũng đã viết gần 200 truyện ngắn, ký ức vẫn không để tôi yên. Đêm đêm khi chợt thức giấc bỗng thấy bổi hổi, bồi hồi như mọi chuyện mới xẩy ra đâu đó ngày hôm qua, hôm kia thôi. Gương rít quanh mình. Cùng với tuổi tác, sức đi, sự tiếp xúc cũng ngày một  thưa vắng dần. Biết làm sao được? Cũng thấy buồn, anh ạ!

* Dẫu vậy, ẩn sau mỗi câu chuyện của thứ văn xuôi Trần Kim Trắc vẫn là một cái nhìn trẻ trung, hóm hỉnh và đọc văn ông bạn đọc vẫn nhận được một nụ cười, chứ không phải là nỗi buồn và giọt nước mắt…

- Những lí lắc vui, đáng nhớ, tôi thiên về phía ấy - biết làm sao được? Khi viết tôi cũng hay tự diễu mình. Hơn ai hết, nhà văn thường thấy rõ cả vẻ bên ngoài lẫn bên trong của chính mình. Viết văn mà che đậy mình đi thì văn chương sẽ buồn, sẽ tẻ. Tôi luôn muốn cười mình và cùng bạn đọc cùng cười những cái lý lắc trong cuộc đời.

* Được biết, với phần đời mấy chục năm, ông đã nếm trải quá nhiều sự nghiệt ngã, cay cực. Nguyên nhân gì để văn chương của ông cứ trong vắt trong veo, thấm đẫm tình yêu đời đến như vậy? 

- Tôi là một người viết quê Nam Bộ, mà người Nam Bộ - như đã nói với anh, bản chất vốn lạc quan. Cái làm nên giá trị của cuộc đời này là quan hệ giữa con người và con người. Muốn vậy phải đồng cảm trong lý tưởng sống, đồng loã trong khoái cảm. Vẻ đẹp ẩn náu phía trong mỗi con người. Và viết văn là công việc tìm ngọc trong đời. Về phương diện này, Shakespeare, Victo Hugo, Dostoyevsky, Lỗ Tấn, Nguyễn Du… đã nêu cho chúng ta những tấm gương sáng. 

* Ông quan niệm thế nào về sự đổi mới của văn chương ? 

- Văn chương của chúng ta có một thời mang khuynh hướng đề cao nhân vật. Nhiều khi đề cao quá đến mức không với tới. Và đọc tự thấy nhàm chán. Nhưng không phải là cây bút nào cũng mắc căn bệnh này. Ai phát hiện mình mắc bệnh thì hãy tự chữa chạy, hãy viết khác đi. Tức phải kéo nhân vật xuống thấp một chút, cho đại chúng chứ không phải lơ lửng thành các siêu nhân. Yêu ghét, khen chê văn chương của tôi là quyền của bạn đọc. 

* Xin cảm ơn nhà văn về cuộc trò chuyện này. Kính chúc nhà văn Trần Kim Trắc dồi dào sức khoẻ, dồi dào tình yêu cuộc đời và con người khi bước qua tuổi 80.