NSƯT Hồ Kiểng vui sống ở 'cõi trần gian lụp xụp'

Gặp NSƯT Hồ Kiểng trong buổi chiều mưa lâm râm tại một chung cư cũ của những năm 80 ở quận 3, TP HCM, ông tiếp đãi khách bằng ly nước mía lề đường, thứ nước mà theo ông "mang hương vị quê nhà, giải khát bậc nhất". Căn phòng nhỏ mà cũng là nhà dường như quá nhỏ hẹp khi có thêm người chen chân.

Sài Gòn chiều mưa bão bỗng không lạnh lẽo mà ấm áp hơn khi được nghe ông - người sống trọn đời cho nghiệp diễn - "thuật" lại đời mình.

Hồn nhiên sống và yêu nghệ thuật

Trong không gian chưa đầy 15 mét vuông, chiếc giường được bậc diễn viên lão thành quý nhất, bởi trên đó, Hồ Kiểng sống, ăn, ngủ và tiếp khách. Món đồ có vẻ đắt giá nhất là chiếc quạt máy cũ kỹ để ở đầu giường.

"Mấy năm trước có vị lãnh đạo thành phố đến thăm, cũng ngồi trên chiếc giường này, ngay vị trí này hứa cấp cho căn nhà khang trang. Nhưng giờ vẫn chưa thấy đâu", NSƯT Hồ Kiểng hồn nhiên kể. Rồi như chẳng để tâm đến lời vừa nói, ông lại hồ hởi "thế mà hóa ra lại hay, khách tới không cần bỏ dép, chủ nhà như bác cũng không phải đầu tư chăm chút, để dành thời gian tập trung cho nghệ thuật".

Rồi ông cười. Nụ cười cũng hồn nhiên như lời nói. Có thể, bản tính đôn hậu chính gốc con người xứ dừa Bến Tre của miền Tây Nam bộ đã ăn sâu vào ông tự lúc sinh ra, để khi lớn lên và trưởng thành, ông cứ an nhiên sống theo thời cuộc, chẳng khi nào đặt ra bài toán, bước đi cụ thể cho đời mình.

NSƯT Hồ Kiểng kể, năm 1954, ông đi bộ đội và tập kết ra Bắc. Được 6 năm, ở tuổi 29, ông mới bắt đầu xin theo học tại đoàn kịch Điện ảnh Hà Nội trong vòng bốn năm. Tuy không được coi là sinh viên chính thức, Hồ Kiểng vẫn chăm chỉ học diễn xuất và ra trường với bằng tốt nghiệp đàng hoàng. Năm 1959, phim Chung một dòng sông đánh dấu lần đầu tiên xuất hiện trên màn ảnh của diễn viên Hồ Kiểng.

Ngay cả với điện ảnh, ông cũng tỏ ra "bình chân như vại", không để áp lực của sự nổi tiếng chi phối lòng đam mê nghệ thuật. Nhiều người thắc mắc vì sao cả đời ông chưa một lần được giao vai chính trên phim, ông chỉ xuề xòa "thì ai giao gì đóng nấy, đòi hỏi làm gì". Ở tuổi ngoài 80, Hồ Kiểng được trao kỷ lục cho người đóng nhiều vai phụ nhất Việt Nam, trở thành điều quý giá nhất của cuộc đời. Chưa một lần ông quên được bản thân từng có 203 bộ phim, sáng tác 240 bài vọng cổ, tiểu phẩm, hài hay thực hiện 664 bài thơ...

Nghe ông kể vanh vách từng con số, nhìn cách ông nâng niu từng bức hình đã cũ đến ố vàng, nhưng được đặt cẩn thận xung quanh chiếc giường, mới cảm nhận hết tình yêu, lòng say mê mà ông đã hiến cho nghệ thuật.

Căn nhà cũ là căn phòng chứa máy phát điện - nơi NSƯT Hồ Kiểng đã gắn bó gần 30 năm trong cuộc đời.

Sống không người thân với một trái tim nhân tạo

Câu chuyện với bậc diễn viên lão thành đôi phút bị ngắt quãng bởi những tiếng ho húng hắng. Hỏi nghệ sĩ về sức khỏe ở tuổi 85, Hồ Kiểng thật thà cho biết, gần một năm nay, ông sống bằng quả tim nhân tạo. Hiểu được bệnh tình nên ông tự đặt ra nguyên tắc "không đụng rượu, không sờ thuốc và thường xuyên vận động, ăn uống đạm bạc" cho bản thân. Hồ Kiểng đùa: "Tim giả nhưng mà chạy khỏe lắm, không nhờ nó chắc gì bác sống đến giờ này. Sắp tới bác phải đi thay pin. Dạo này nó chạy có vẻ yếu".

Ho rồi lại cười. Cười và kể, kể về chính nỗi đau của bản thân: "Số tôi không có duyên với cung gia trạch, mấy chục năm qua vẫn ở trong căn phòng chứa máy phát điện của khu tập thể Đài truyền hình TP HCM này đây. Đôi lúc nghĩ người ta có con cái lớn được nhờ cậy, được vui vầy. Vậy mà tôi vẫn một mình. Đêm hôm trái gió trở trời, có chuyện gì cũng chỉ dám nhờ hàng xóm đưa đi bệnh viện. Tụi nó chẳng bao giờ cho tôi một đồng, mà khi khó khăn còn về xin tôi tiền".

Chỉ đến lúc này, chút ngậm ngùi mới thấp thoáng trên mặt Hồ Kiểng. Đời ông cũng lắm truân chuyên, trải qua ba đời vợ, có được bốn mặt con nhưng hiện tại, ông đơn độc. Hai đứa con đã mất, hai người còn lại đã yên bề gia thất nhưng không ở cùng. "Mức lương hưu của tôi hơn một triệu đồng. Còn tham gia phim nữa thì cũng vài chục ngàn cho một vai diễn. Ông cụ như tôi phải đong đếm chi tiêu hằng ngày. Làm gì còn mà để dành cho con", ông rơm rớm nước mắt.

Đến khi nằm liệt giường vẫn mong được diễn

Những tưởng với khối lượng vai diễn và tác phẩm đồ sộ như thế, lẽ ra NSƯT Hồ Kiểng đã có một cơ ngơi khang trang hơn. Hỏi ông, ông cũng chỉ cười và tự thú "đến tôi còn không hiểu, mà kệ, tấm lưng còm này còn chỗ dung thân lúc về chiều là được rồi".

Ông hồn nhiên khoe chiếc kính không tròng của mình.

Ông nói thêm: "Không cần nhà cao cửa rộng, chỉ cần ngày nào còn sống, còn được đi diễn là mãn nguyện rồi". Hơn 50 năm theo đuổi, Hồ Kiểng đã "kinh" qua đủ loại vai, từ phản diện, ác ôn như Đồn trưởng trong Rừng xà nu, kẻ chỉ điểm Ba Phi trong Hòn Đất, Gián điệp G5 trong Ván bài lật ngửa... đến các loại vai nghèo hèn, dễ lấy thương cảm của người xem như vai ăn mày, đạp xích lô, bác nông dân của Đất phương Nam hay Người đẹp Tây Đô...

Nhắc về chuyện nghề, ưu phiền trong ông lập tức bay mất. Ông lão vui vẻ, hồn nhiên trở lại, sôi nổi kể chuyện. Vai diễn khiến Hồ Kiểng nhớ nhất là người ăn mày trong phim Cát bụi hè đường. Khi đó, ông hóa trang và diễn xuất bên lề đường y như thật, đến nỗi người đi đường tạt ngang, cho tiền. Đến khi máy ngừng quay mọi người mới vỡ lẽ. "Tôi nhận được 262.000 đồng và hai ổ bánh mì", ông cười tít mắt.

Những niềm vui góp nhặt được như thế chính là động lực để dù chưa một lần được mời vào vai chính, Hồ Kiểng vẫn xông xáo mỗi khi được giao thêm vai phụ mới. "Mỗi vai nhận được, tôi cố hoàn thành một cách tốt nhất. Chỉ cần lột tả được đặc điểm của nhân vật là tôi vui. Như vậy là đủ", ông chia sẻ.

Cũng có thể nhờ sống hồn nhiên và lạc quan như thế, Hồ Kiểng ở tuổi 85 vẫn minh mẫn và tinh anh lắm. Hằng ngày, người dân ở khu chung cư vẫn thấy ông sinh hoạt tại câu lạc bộ hưu trí, vẫn chăm chỉ thực hiện sở thích hằng ngày, ra quán nước mía, vừa thưởng thức thức uống ưa thích vừa ngâm nga thơ, kể chuyện đời: "Hồ Kiểng đeo kiếng không tròng / Nhưng anh vẫn thấy ngoài, trong cuộc đời / Dẫu rằng thiên hạ trêu cười / Kiểng còn nhìn thấu dạ người trắng đen" (thơ Hồ Kiểng).